ระบบประสาทและอวัยวะรับความรู้สึก (1)

 1. การรับรู้และการตอบสนอง

            การรับรู้และการตอบสนองต่อสิ่งเร้าเป็นคุณสมบัติประหารหนึ่งของสิ่งมีชีวิต ซึ่งเป็นสิ่งที่ช่วยให้สิ่งมีชีวิตสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ เนื่องจากสิ่งมีชีวิตต้องการปัจจัยสำหรับการดำรงชีวิต เช่น
            - อาหาร
            - ที่อยู่อาศัย
            - การสืบพันธุ์เพื่อดำรงเผ่าพันธุ์
            - และหลบหลีกสิ่งที่เป็นอันตรายหรือลดอันตรายให้น้อยลงได้

            การที่สิ่งมีชีวิตสามารถรับรู้และตอบสนองต่อสิ่งเร้าได้เพราะการทำงานของระบบใดในร่างกาย และระบบดังกล่าวทำให้สัตว์เกิดการรับรู้และตอบสนองต่อสิ่งเร้าอย่างไร ?

            ตัวอย่างการเคลื่อนที่ของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว เช่น พารามีเซียม และยูกลีนา

Paramecium - movement

Euglena - movement

            จากภาพการเคลื่อนที่ของพารามีเซียมและยูกลีนา แสดงว่าสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวเหล่านี้สามารถรับรู้สภาพแวดล้อมแล้วถ่ายทอดการรับรู้ พร้อมกับการตอบสนองโดยการออกคำสั่งไปยังหน่วยปฏิบัติงาน คือ ซิเลีย และแฟลกเจลลัมให้ทำงาน

            โดยปกติการรับรู้และการตอบสนองของสิ่งมีชีวิตดังกล่าว เป็นการทำงานของระบบประสาท (Nervous System) การรับรู้และตอบสนองในสัตว์เกิดจากการทำงานร่วมกันของระบบประสาทและระบบต่อมไร้ท่อ ระบบประสาทก่อให้เกิดรับรู้และตอบสนองอย่างรวดเร็ว ส่วนการรับรู้และตอบสนองของระบบต่อมไร้ท่อจะเกิดขึ้นได้ช้ากว่า

            กลไกการรับรู้และตอบสนองต่อสิ่งเร้าของสิ่งมีชีวิตมีอะไรบ้าง ?

            กลไกการรับรู้และตอบสนองต่อสิ่งเร้าของสิ่งมีชีวิต ประกอบด้วยส่วนสำคัญดังต่อไปนี้

            1. สิ่งเร้า หรือ ตัวกระตุ้น (stimulus) ประกอบด้วยสิ่งเร้าที่อยู่ภายนอกร่างกาย และ สิ่งเร้าภายในร่างกาย
            2. หน่วยรับความรู้สึก (Receptor) หรือ อวัยวะรับความรู้สึก (Sent organ)
            3. ระบบประสาท (Nervous System) ประกอบด้วยสำคัญคือ ส่วนที่ทำหน้าที่รับความรู้สึก คือ เซลล์ประสาทรับความรู้สึก ส่วนที่ทำหน้าที่แปลความรู้สึก และส่วนที่ทำหน้าที่สั่งการ คือ เซลล์ประสาทสั่งการ
            4. หน่วยปฏิบัติงาน (Effector)
            5. การตอบสนอง

            รูปแบบการรับรู้และตอบสนองของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง และสัตว์มีกระดูกสันหลัง แตกต่างกันหรือไม่และมีวิธีการตองสนองต่อสิ่งแวดล้อมอย่างไร ?

            นักเรียนสามารถสืบค้นหาคำตอบได้จากบทเรียนต่อไปนี้
            - การตอบสนองของสิ่งมีชีวิตเซลล์
            - การตอบสนองของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง
            - การตอบสนองของสัตว์มีกระดูกสันหลัง